چرا برندگان جوایز نوبل پیرتر می‌شوند؟

تمام برندگان جوایز نوبل شیمی، پزشکی و فیزیک در سال ۲۰۱۶ مرد هستند و حداقل ۶۵ سال و اکثرا بالای ۷۲ سال سن دارند.

اما اگر به نیمه اول قرن بیستم بازگردیم متوسط سن برندگان جایزه نوبل ۵۶ سال بوده است. به عنوان مثال متوسط سن برندگان جایزه نوبل فیزیک که امروزه معمولا مردهای حدود هفتاد ساله هستند در نیمه اول قرن بیستم ۴۷ سال بود.

در واقع سن برندگان این جایزه در رشته‌های علمی از دهه پنجاه میلادی به این سو همواره رو به افزایش بوده است.

خیلی اوقات می‌شنویم که فلان نویسنده یا فیلسوفی که صدها سال پیش زندگی می‌کرد تمام کتابهای موجود در دوران خود را خوانده بود.

هر چند این موضوع ممکن است کمی غیرواقعی به نظر بیاید اما دانش کنونی نسبت به آن زمان بسیار حجیم‌تر شده است. آیا دانش و اطلاعات امروزه آنقدر افزایش یافته که کشف و اختراع در عرصه علوم فقط در سنین بسیار بالا اتفاق می‌افتد؟

احتمالا این پاسخ درست نیست.

گوستاو کالستراند یکی از مسئولان ارشد موزه نوبل به بی‌بی‌سی گفت صدسال پیش در تمام دنیا حدود ۱۰۰۰ فیزیکدان وجود داشت اما امروزه تعداد آنها حدود یک میلیون نفر تخمین زده می‌شود:

"این عامل بسیار مهمی است. زمان انتظار برای دریافت جایزه نوبل طولانی‌تر شده و به محض کشف و اختراع، لزوما جایزه به صاحب آن اعطا نمی شود."

حتی امروزه نیز دانشمندان در دهه‌های اول کار خود به اختراعات یا اکتشافاتی می‌رسند ولی با توجه به اینکه هزاران دانشمند دیگر نیز همین مسیر را طی می‌کنند و استانداردهای کمیته نوبل نیز بالاست دریافت جوایز ممکن است سالها طول بکشد.

در عین حال امروزه نسبت به صد سال پیش هزاران نویسنده، اقتصاددان یا فعال مدنی و سیاسی برای صلح تلاش می‌کنند. اما الگوی سنی آنها کاملا متفاوت است. اما چرا برندگان نوبل فیزیک از برندگان نوبل شیمی مسن‌ترند؟

شاید یکی از دلایل اصلی آن انقلاب علمی اوایل قرن بیستم باشد که در نتیجه شکوفایی مکانیک کوانتوم روی داد.

آقای کالستراند معتقد است: "در نیمه اول قرن بیستم علم فیزیک بسرعت در حال رشد بود. بسیاری از فیزیکدانان جوان بودند و با سرعت به اختراعات جدید می‌رسیدند. کمیته نوبل نیز از این روند مطلع بود و با آن منطبق بود. به این عرصه توجه ویژه‌ای می‌شد و دستاوردهای علم فیزیک با سرعت مورد تقدیر قرار می‌گرفت."

ورنر هایزنبرگ و پل دیراک هر دو در دهه سی میلادی و در سن ۳۱ سالگی نوبل فیزیک را دریافت کردند و زمینه کشف هر دو آنها مکانیک کوانتوم بود.

در آن سالها مثل این بود که جعبه ابزار تازه‌ای کشف شده باشد که با کمک آن می‌شد بسرعت به اکتشافات تازه رسید؛ به قول یکی از دانشمندان معاصر "در آن دهه‌ها فیزیکدانان عادی نیز می‌توانستند کشف‌های بزرگ بکنند."

اما در مورد الگوی سنی بسیار متفاوت برندگان جایزه صلح نوبل آقای کالستراند می‌گوید جایزه صلح نوبل امروزه بسیار متفاوت است:

"کمیته صلح نوبل تلاش می‌کند خود را روزآمد کند. آنها منتظر نمی‌مانند تا روند صلح یا اقدامات برای رسیدن به صلح کاملا به نتیجه برسند یا دستاوردهای آن کاملا تثبیت شوند."

کندترین انقلاب

با وجود تمامی تحولات در رشته‌های علمی و فعالیت‌های بشردوستانه تقریبا با اطمینان می‌توان گفت که اکثریت غالب برندگان نوبل ادبیات مرد هستند.

با وجودی که تحت تاثیر افزایش چشمگیر جمعیت دانشمندان، زمان انتظار برای دریافت جایزه نوبل طولانی‌تر شده، عدم تناسب تعداد مردان و زنان برنده نوبل در حقیقت انعکاس نابرابری‌های جنسی در دهه‌های گذشته است.

هنوز هم مردان بیش از اندازه رشته‌های علمیرا نمایندگی می‌کنند اما با افزایش تنوع جنسیتی و از بین رفتن تاخیر در اهدای جایزه نوبل، در دهه‌های آینده ممکن است برابری جنسیتی برندگان نوبل به واقعیت بدل شود.

موزه نوبل به ما اطمینان داد که در هیچ موردی کمیته جوایز آگاهانه در مورد زنان تبعیض قائل نشده است. البته یک مورد وجود دارد که این کمیته تا حدی قوائد کار خود را زیر پا گذاشته است.

در سال ۱۹۰۳ وقتی که ماری کوری برای جایزه نوبل نامزد نشد شوهر و همکارش در پژوهش‌ در زمینه رادیواکتیو، در اعتراض به این موضوع حاضر نشد جایزه خود را دریافت کند. کمیته اعطای جوایز نوبل با یک ملاحظه فنی حاضر شد نتیجه پژوهش‌های ماری کوری مربوط به سال قبل، سال ۱۹۰۲ را در نظر بگیرد و به این ترتیب او اولین زنی شد که جایزه نوبل دریافت کرده است.